Հայկական լեռնաշխարհ

1. Ի՞նչ տարածք է գրավում Հայկական լեռնաշխարհը: Որո՞նք են նրա սահմանները:
   Հայկական լեռնաշխարհն ունի 400,000կմ² տարածք:
   
2. Որո՞նք են Հայկական լեռնաշխարհի խոշոր գետերը, և ո՞ր ջրային ավազաններին են
   դրանք պատկանում:
   Փամբակ,Դեբետ,Արաքս,Ախուրյան,Քասախ,Հրազդան,Գետառ։
   
3. Ի՞նչ խոշոր լճեր կան Հայկական լեռնաշխարհում, ի՞նչ առանձնահատկություններ
   ունեն դրանք:
   Սևանա լիճ,Արփի լիճ,Գոշ լիճ,Պարզ լիճ,Քարի լիճ,Կարմիր լիճ
   
4. Ինչո՞վ է բացատրվում Հայկական լեռնաշխարհի սեյսմիկ ակտիվությունը, և ի՞նչ
   ավերիչ երկրաշարժեր են գրանցվել այստեղ:
   Հայկական լեռնաշխարհը ակտիվ սեյմիկ գոտի է։
   1968 Զանգեզուրի երկրաշարժ,VII-VIII բալ
   1937 Երևանի երկրաշարժ,
5. Ի՞նչ տարածք է գրավում Հայկական լեռնաշխարհը: Որո՞նք են նրա սահմանները:
   Հայկական լեռնաշխարհն ունի 400,000կմ² տարածք:
   
6. Որո՞նք են Հայկական լեռնաշխարհի խոշոր գետերը, և ո՞ր ջրային ավազաններին են
   դրանք պատկանում:
   Փամբակ,Դեբետ,Արաքս,Ախուրյան,Քասախ,Հրազդան,Գետառ։
   
7. Ի՞նչ խոշոր լճեր կան Հայկական լեռնաշխարհում, ի՞նչ առանձնահատկություններ
   ունեն դրանք:
   Սևանա լիճ,Արփի լիճ,Գոշ լիճ,Պարզ լիճ,Քարի լիճ,Կարմիր լիճ
   
8. Ինչո՞վ է բացատրվում Հայկական լեռնաշխարհի սեյսմիկ ակտիվությունը, և ի՞նչ
   ավերիչ երկրաշարժեր են գրանցվել այստեղ:
   Հայկական լեռնաշխարհը ակտիվ սեյմիկ գոտի է։
   1968 Զանգեզուրի երկրաշարժ,VII-VIII բալ
   1937 Երևանի երկրաշարժ,VII-բալ
   
   9.Ի՞նչ օգտակար հանածոներով է հարուստ Հայկական լեռնաշխարհը:
   Ոսկու և արծաթի հարուստ պաշարներ։
   Հայկական լեռնաշխարհը հարուստ է հանքային բուժիչ ջրերի աղբյուրներով։
   Լեռնաշխարհի տարածքում կան նավթի, գորշ ածխի, կավի և նստվածքային ծագման այլ հանքային հարստություններ։
   Վարդագույն տուֆը նաև ՀՀ մայրաքաղաք Երևանի դիմագիծն է:
   
   10.Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ի՞նչ օգտակար հանածոներ կան:
   7.Քանի՞ «աշխարհներից» էր կազմված Մեծ Հայքը: Պատմական Հայաստանի ո՞ր
   նահանգների տարածքն է ընդգրկում ներկայիս Հայաստանի Հանրապետությունը:

Ֆրանսիա

Ֆրանսիան պատմականորեն գյուղատնտեսական ապրանքների կարևոր արտադրող է։Ցորենը, թռչնամիսը, կաթնամթերքը, տավարի և խոզի միսը, ինչպես նաև միջազգայնորեն ճանաչված սննդային արտադրանքները համարվում են ֆրանսիական գյուղատնտեսության կարևորագույն ոլորտները։ Վարդագույն գինիները հիմնականում իրացվում են ներքին շուկայում, իսկ Շամպայնը և Բորդո գինիները հիմնականում արտահանվում են և ճանաչված են ամբողջ աշխարհում։ 

Կանադա

 Զբաղեցնում է Հյուսիսային Ամերիկա մայրցամաքի հյուսիսային մասը։ Սահմանակցում է միայն ԱՄՆ-ին։ Ողողվում է Հյուսիսային սառուցյալ, Խաղաղ և Ատլանտյան օվկիանոսների ջրերով։ Տարածությունը 9.976.000 կմ² է, բնակչությունը՝ 35 մլն մարդ (2015 թվականի դրությամբ)։ Մայրաքաղաքը՝ Օտտավա։ Վարչականորեն բաժանվում է 10 նահանգի և 2 տերիտորիայի։Կանադան ամենախոշոր տնտեսություն ունեցող երկրների շարքում զբաղեցնում է 11-րդ տեղն աշխարհում։Կանադան խառը տնտեսություն ունեցող երկիր է, որն առաջ է անցել ԱՄՆ-ից և Արևմտյան Եվրոպայի երկրների մեծ մասից։20-րդ դարասկզբից սկսած Կանդայի արտադրության, հանքարդյունաբերության և սպասարկման ոլորտի շնորհիվ երկիրը գերազանցապես գյուղական տնտեսությունից անցում է կատարել քաղաքային, արդյունաբերական տնտեսության։ Ինչպես շատ այլ զարգացած երկրներ, Կանադայի տնտեսության մեջ ևս գերակշռում է սպասարկման ոլորտը, որը աշխատանքով է ապահովում երկրի աշխատուժի երեք քառորդին։

Հնդկաստան

1. Քարտեզի վրա նշել Հնդկաստանի հարևանպետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:
   ////.whbuwuhbohbohdbco.xiuci
2. Բնութագրեք Հնդկաստանի աշխարհագրական դիրքը:
   տարածքի մեծությամբ Հնդկաստանը Հարավային Ասիայի խոշորագույն,իսկ ամբողջ աշխարհի՝7-րդ երկիրն է։Հյուսիսից Հարավ և արևելքից արևմուտք ուղղություններով 3 հազար կմ է։
3. Որո՞նք են Հնդկաստանի զարգացման նախադրյալները:
   Հանքաքարի տեսակները` քրոմիտ, տիտան, երկաթ և այլն։ Ունի նաև քարածուխի մեծ պաշարներ։
4. Որո՞նք են Հնդկաստանի տնտեսության առաջատար ճյուղերը:
   Հնդկաստանի տնտեսության առաջատար ճյուղերն են՝ Անասնապահությունը և Թեյի արտադրությունը:

Ճապոնիա

1. Քարտեզի վրա նշել Ճապոնիայի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:
   
2. Բնութագրեք Ճապոնիայի աշխարհագրական դիրքը:
   Ճապոնիան ծովային պետություն է,որի մեծ մասը գտնվում է Հոնսյու,Հոկայդո,Կյուսու և Սիկոկո կղզիների,իսկ մի փոքր մասն էլ՝Ռյուկյու Օկինավա և այլ կղզեխմբերի վրա։
   
3. Որո՞նք են Ճապոնիայի տնտեսության առաջատար ճյուղերը:
   Պողպատի ձուլմամբ Ճապոնիան աշխարհում երկրորդն է: Մեքենաշինությունը երկրի արդյունաբերության առաջատար ճյուղն է: Մեքենաշինության ճյուղային կառուցվածքում հատկապես մեծ կշիռ ունեն տրանսպորտային, ռադիո-էլեկտրոնային, էլեկտրատեխնիկական, ծանր մեքենաշինությունը և հաստոցաշինությունը:

Չինաստան

1.  Քարտեզի վրա նշել Չինաստանի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:

Մոնղոլիա, Հնդկաստան, Հյուսիսաին Կորեա, Բութան, Նեպալ, Մյանմար, Լաոս, Վիետման։
Չինաստանի տարածքը կազմում է 9,6 մլն. կմ², իսկ բնակչությունը 1 մլրդ 348 մլն մարդ:Ունենալով մոտավորապես 9.6 միլիոն կմ քառակուսի տարածք, Չինաստանը, հաշվարկումների ձևից կախված, ըստ տարածքի աշխարհի երրորդ կամ չորրորդ պետությունն է:Չիանաստանը քաղաքակրթության բնօրրաններից մեկն է, որը պատմությանը հայտնի է սկսած հին քաղաքակրթությունից։ Այն ամենահին քաղաքակրթություններից մեկն է, որը ծաղկել է չինական մեծ դաշտավայրի Հուանհե գետի ավազանում։Չինաստանը հանդիսանում է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ և աշխարհի ամենամեծ առևտրային տերությունը։

Արևելյան Ասիա

1. Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի Արևելյան Ասիա տարածաշրջանը:
   Արևելյան Ասիայում ժամանակ առ ժամանակ ցունամիներ և պայթյուններ են լինում, բայց նաև հաճախ տեղի են ունենում երկրաշարժներ…
2. Ի՞նչ դեր ունի Արևելյան Ասիան համաշխարհային տնտեսությունում:
   Արևելյան Ասիան առավել հարուստ տարածաշրջաններից է։Առանձնապես մեծ են՝քարածխի,նավթի,երկաթի,մանգանի,անագի,ալյումինի,կապարի,ցինկի,ուրանի պաշարները։
3. Որո՞նք են Արևելյան Ասիայի երկրների տնտեսության մասնագիտացված ճյուղերը:
   Արևելյան Ասիայի երկրների տնտեսության մասնագիտացված ճյուղերն են ածխի հանույթ,սևմետաղաձուլություն,տեքստիլ,մեքենայաշինույուն,հացահատիկիարձյունաբերություն,ոչխարների և խոզերի գլխաքանակների,ձկնորսություն։
4. Քարտեզի վրա նշել Արևելյան Ասիայի երկրները և այդ երկրների ափերը ողողող ջրային ավազանները:

Իրան

Ավելի քան 81 միլիոն բնակչությամբ  Իրանը աշխարհում բնակչության թվով 18-րդն է: 1.648.195 կմ քառակուսի տարածքով այն երկրորդ ամենախոշոր երկիրն է Մերձավոր Արևելքում և 17-րդը` աշխարհում: Իրանը հյուսիս արևմուտքում սահմանակից է Հայաստանին, Ադրբեջանին և Ադրբեջանի մաս կազմող Նախիջևանին, հյուսիսում Կասպից ծովին, հյուսիս արևելքում Թուրքմենստանին, արևելքում Աֆղանստանին և Պակիստանին, հարավում Պարսից ծոցին և Օմանի ծոցին, արևմուտքում Թուրքիային և Իրաքին (Իրաքյան Քուրդիստան): Երկիրը գտնվում է Եվրասիայի և Արևմտյան Ասիայի կենտրոնում, իսկ Հորմուզի նեղուցը երկրին տալիս է աշխարհաքաղաքական մեծ կարևորություն: Երկրի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը Թեհրանն է, որը համարվում է նաև երկրի մշակութային և տնտեսական կենտրոնը:

Վրաստան

1. Բնութագրեք Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը:
   Պետության դե ֆակտո (փաստացի) տարածքը կազմում է 57 135 կմ², իսկ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի հետ միասին՝ դե յուրե (իրավական)` 69 700 կմ²։ Աշխարհագրական նպաստավոր դիրքի և բարդ լեռնագրության շնորհիվ կլիման և բնությունը խիստ բազմազան են։ 

Հարավ-արևմտյան Ասիա

Տնտեսություն
Հարավարևմտյան Ասիայի գլխավոր հարստությունը նավթն է։ Այստեղ է կենտրոնացած նավթի համաշխարհային պաշարների 2/3-ը։ Նավթով հարուստ են Սաուդյան Արաբիան, Քուվեյթը, Իրաքը, Իրանը, ԱՄԷ-ն (Արաբական Միացյալ Էմիրություններ)։ Այստեղ է կենտրոնացած նաև բնական գազի համաշխարհային պաշարների 1/4-ը։ Գազի պաշարներով հարուստ են Իրանը, ԱՄԷ-ն, Սաուդյան Արաբիան։ Բորի և քրոմի հումքի համաշխարհային նշանակության պաշարներ կան Թուրքիայում, կալիումական աղերի՝ Իսրայելում, Հորդանանում և Իրանում։ Երկաթի, պղնձի ու բազմամետաղների հանքաքարի զգալի պաշարներով առանձնանում են Իրանը, Թուրքիան և Հայաստանը։ Տարածաշրջանի գյուղատնտեսական առաջատար ճյուղը բուսաբուծությունն է։ Հացահատիկային հիմնական մշակաբույսերն են ցորենը, բրինձը, գարին, եգիպտացորենը։ Տարածված ճյուղ է պտղաբուծությունը։ Մշակում են նուռ, նուշ, ծիրան, թուզ, ձիթապտուղ, ցիտրուսներ։ Լայն տարածում ունի խաղողագործությունը։ Տարածաշրջանն աշխարհում առաջինն է փյունիկյան արմավի արտադրությամբ (Իրաք, Սաուդյան Արաբիա, Իրան)։ Տարածաշրջանի երկրները զարգացած երկրներից ներմուծում են մեքենաներ և սարքավորումներ, ինչպես նաև ժամանակակից տեխնոլոգիաներ։ Արտահանում են նավթ, բնական գազ և այլ օգտակար հանածոներ, բուսաբուծության և անասնապահական արտադրանք, գորգեր, տնայնագործական ապրանքներ

Իտալիա

1.Նշել Իտալիայի աշխարհագրական դիրքի առավելություններն ու թերությունները:
Շնորհիվ թերակղզու ձգվածության և հիմնականում,լեռնային աշխարհագրական դիրքին Իտալիայի կլիման խիստ բազմազան է։Հյուսիսային Ինատլիան ավելիշահեկան դիրքերում է,քանի որ հնարավորություն ունի արտաքին տնտեսական կապեր իրականացնել թ՛ե ցամաքային թ՛ե ծովային ճանապարհներով։
2.Նշել Իտալիայի բնական պայմանների առավելություններն ու թերությունները:
Իտալիան աղքան է բնական հանածօներով։

3.Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել Իտալիայի հարևան պետությունները, ափերը ողողող ջրային ավազանները, արդյունաբերական խոշոր կենտրոնները:

ԱՐՑԱԽ ԻՄ ՏՈՒՆ

Ագջաքենդ-Շահումյան
Շահումյան,գտնվում է Արցախի Հանրապետության  հյուսիսային մասում։

Քելբաջար-Քարվաճառ
Քառվաճառը Շահումյանի շրջանի կենտրոնն է։

Աղդերե-Մարտակերտ
Մարտակերտը գտնվում է հյուսիսարևմտյան մասում։Մարտակերտ անվանումը նշանակում է ,,Մարտակերտ,,՝մարդու կերտած կամ ,,Մարտակերտ,,  մարտերում  կերտած։

Խաչեն-Ասկերան
Ստեփանակերտից 18կմ հյուսիս-արևելք՝Կառկառ գետի ձախ ափին

Շուշա,Շոշ-Շուշի
Հանրապետության Շուշիի տարածքում

Լաչին-Բերձոր
Գտնվում է՝Արցախի Հանրապետությունում Քաշաթաղի շրջանում

Զանգելան-Կովսական
Գտնվում է Քաշաթախի շրջանում

Մինջևան-Միջնավան
Քաշաթաղի շրջան

Գանձասարի վանական համալիր

Գանձասարը 10-13-րդ դարերի վանական համալիր է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում` Մարդակերտի շրջանի Վանք գյուղի մոտակայքում: Իր անունն ստացել է Վանք գյուղի դիմաց գտնվող բլրի անունից, որի ընդերքում կան արծաթի և այլ մետաղների հանքեր:

Գանձասարի մասին առաջին տեղեկությունը հայտնել է Անանիա Մոկացի կաթողիկոսը (10-րդ դ.): Արցախի Իշխանաց իշխան Հասան-Ջալալի հովանավորությամբ 1216-1238 թթ.-ին կառուցվել է Գանձասարի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին և օծվել 1240-ի հուլիսի 22-ին: Գանձասարը 1400-1816 թթ. Աղվանից կաթողիկոսության նստավայրն էր: 18-րդ դ. սկզբին կաթողիկոս Եսայի Հասան-Ջալալյանի շուրջն են համախմբվել Ղարաբաղի ու Սյունիքի ազատագրական շարժման ղեկավար գործիչները: Գանձասարը պահպանեց ազատագրական շարժման կենտրոնի դերը մինչև 1815-ը:

Գանձասարի վանական համալիրը շրջապատված է բարձր պատերով և ներառում է Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին: Որոշ արվեստաբաններ գտնում են, որ վանքը կարելի է դասել հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցների շարքը: Անատոլի Յակոբսոնը (խորհրդային նշանավոր միջնադարագետ-հնագետ) Գանձասարը նկարագրել է այսպես. «Ճարտարապետական արվեստի մարգարիտ… Սա միջնադարյան ճարտարապետության ու քանդակագործության եզակի կոթող է, որն իսկապես պետք է համարվի 13-րդ դարի հայկական մշակույթի հանրագիտարան»:

Գանձասարի պատերին առկա են բազմաթիվ հայերեն արձանագրություններ: Դրանք հետազոտողների ուշադրության կենտրոնում են հայտնվել դեռևս 19-րդ դարից: Հատկանշական է, որ Հովսեփ Օրբելին 1909 թ. հաշվեց ավելի քան 84 արձանագրություն, որոնցից մեկում ներկայացվում է եկեղեցու կառուցման պատմությունը:

Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար

Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին գտնվում է Շուշիի կենտրոնում: Այն կառուցվել է 1868-1887 թթ.-ին և հանդիսանում է հայկական լեռնաշխարհի երբևէ կառուցված եկեղեցական-ճարտարապետական  գլուխգործոցներից մեկը: Արցախի երկրորդ հոգևոր կենտրոնն է Գանձասարից հետո: Ներկայումս այն Արցախի հոգևոր թեմի առաջնորդի նստավայրն է:

Վանական համալիրը բաղկացած է եկեղեցուց և զանգակատնից: Զանգակատան կառուցման մասին առկա են բազմաթիվ արձանագրություններ, որոնցից մեկում արևելյան պատի վրա առկա է վկայություն, որ զանգակատունը կառուցվել է Ղազանչի գյուղից Գաբրիել Հովսեփյան-Բադիրյանցի հիշատակին: 

1920 թ.-ի մարտին՝ Մուսավաթական Ադրբեջանի կողմից Շուշիի հայության կոտորածից և քաղաքը հրկիզելուց հետո, եկեղեցին դադարում է գործել: Երկրամասի՝ Ադրբեջանի իշխանության տակ գտնվելու մոտ 70 տարիների ընթացքում կործանվել են տաճարի մուտքի մոտ դրված հրեշտակների արձանները, իսկ տաճարը ծառայեցվել է որպես ամբար, ապա՝ ավտոտնակ: Արցախյան ազատամարտի տարիներին այն ծառայեցվում էր Ստեփանակերտը և շրջակայքը ռմբակոծելու համար և որպես Գրադ համալիրի պահեստ:

^{Դադիվանք}

Դադիվանքը  (Խութավանքը)  պատմական  Արցախի  վանական  համալիրներից  է,գտնվում  է  Արցախի  Շահումյանի շրջանում։  Կառուցվել  է  9-13-րդ  դդ.:

Համաձայն  լեգենդի`  եկեղեցին  հիմնվել  է  Քրիստոսի  առաքյալներից Թադևոսի  հետևորդ  Դադիի  կողմից  1-ին  դարում։  Պատմական աղբյուրներում  եկեղեցին  1-ին  անգամ  հիշատակվել  է  9-րդ  դարում։ Մխիթար  Գոշի  կողմից  եկեղեցու  մասին  հաղորդում  է  տրվել  12-րդ դարում։  Սակայն  նույն  դարում  էլ  վանական  համալիրը  ասպատակության է  ենթարկվել  ու  ավերվել։  Եկեղեցու  վերակառուցումը  սկսվել  է  12-րդ դարի  2-րդ կեսին  և  ավարտվել  13-րդ  դարում։  Այդ  մասին  հիշատակություն  կա Դադիվանքի  պատին,  որտեղ  նշվում  է,  թե  այդ  աշխատանքները կատարվել  են  1224  թ.-ին։

Դադիվանքի  վանական  համալիրը  ներառում  է  Սբ.  Աստվածածին Կաթողիկե  եկեղեցին,  մատուռը,  գավիթները  և  այլ  օժանդակ  տարածքներ։ Արևելյան  պատի  վրա  տեղադրված  են  իրենց  նշանակությամբ  բացառիկ խաչքարեր։

Հարևանությամբ  կառուցված  է  եռահարկ  զանգակատունը,  որը  հիմնվել  է 1334  թ.-ին  Սարգիս  եպիսկոպոսի  կողմից։  Արցախի  հայ  հոգևոր  և իշխանական  տների  գործունեության  մասին  վկայություններ  են պահպանվել  Դադիվանքի  տարբեր  հատվածներում  թողնված արձանագրություններում։

2001  թվականի  հոկտեմբերի  8-ին  Եվրոպայի  խորհրդի Խորհրդարանական  վեհաժողովի  16  անդամների  կողմից, որոնց  կազմում էին  Հայաստանի,  

Կիպրոսի,  Իտալիայի,  Ռումինիայի,  Հունաստանի  և Ռուսաստանի  ներկայացուցիչներ,  ստորագրվեց  Լեռնային  Ղարաբաղի Հանրապետության  պատմամշակութային  ժառանգության  պահպանմանը վերաբերող  No  9256  փաստաթուղթը,  ըստ  որի`  Լեռնային  Ղարաբաղում ադրբեջանական  քաղաքականության  աղաղակող  փաստերից  է Դադիվանքի  ավերումը, որը  «տեղի  մահմեդական  բնակչությունը (ադրբեջանցիները),   համարելով  հայկական  քրիստոնեական  կրոնի մնացորդ,    ավերել էր այն,  ինչպես  կարողացել էր:  1994-ին  վանքը վերաբացվել  է:

Ամարասի վանք

Ամարասի վանական համալիրը գտնվում է Արցախի Հանրապետության  Մարտունու շրջանում: Վանքը հիմնել է Գրիգոր Լուսավորիչը 4-րդ դարի սկզբին (ըստ հայ պատմիչ Փավստոս Բուզանդի), իսկ նրա կառուցումը նաև կապված է Արցախի թեմի առաջին եպիսկոպոս Գրիգոր Լուսավորչի թոռ Գրիգորիսի անվան հետ, ով էլ թաղված է եկեղեցու արևելյան կողմում: Նրա շիրիմի վրա կառուցվել է ներգետնյա դամբարան: Հայկական գրերի հեղինակ Մեսրոպ Մաշտոցը 5-րդ դարում Ամարասի վանքում հիմնում է Արցախի 1-ին դպրոցը: Միաժամանակ եկեղեցուն կից կառուցվում են 36 բազմաբնույթ շենքեր:

Ամարասի վանքի մասին վկայություններ են թողել բազմաթիվ հայ պատմիչներ Մովսես Կաղանկատվացին, Ստեփանոս Օրբելյանը և այլք:

Վանական համալիրը տարբեր ժամանակահատվածներում օգտագործվելէ տարբեր նպատակներով. ծառայել է որպես ամրոց, մաքսատուն, ապա նաև 19-րդ դարում վերականգնվել է և 1992-ից կրկին ծառայում է որպես եկեղեցի: Այն Արցախի հայկական ճարտարապետական վաղ շրջանի կոթողներից մեկն է: